FC Twente presenteerde enkele weken geleden het nieuwe tenue voor het komende seizoen in een historische setting. De spelers werden geportretteerd op identieke wijze als waarop de Enschedesche Football Club (EFC, het latere PW) is vastgelegd op een foto op 8 juni 1886. De club die werd opgericht door Jan Bernard van Heek, dé Twentse voetbalpionier. Het kan niet genoeg gewaardeerd worden dat het historisch voetbalerfgoed op deze fraaie wijze geëerd wordt. Maar er is ook een kanttekening: de claim dat Enschede de stad is waar voetbal in Nederland begon is (hoe jammer ook) wat al te kort door de bocht.
De conclusie dat Enschede dé bakermat is van het Nederlandse voetbal komt volledig op het conto van voetbaljournalist Frans van den Nieuwenhof. Die schreef vanaf 2012 een serie artikelen over de historie van het Nederlandse voetbal in Voetbal International. Een van de eerste artikelen gaat over Pim Mulier, sportpionier, oprichter van de voetbalbond en van HFC in Haarlem. Nog altijd pronkt deze club met 15 september 1879 als oprichtingsdatum, maar die datum is volledig ontsproten aan het fantasierijke brein van Mulier. Daarover hoeft geen enkel misverstand te bestaan.
In 1879 is HFC dus zeker niet opgericht. En ook bij de oprichtingsdata van andere clubs van voor 1885 zijn best wat vraagtekens te plaatsen. Toch slaat Van den Nieuwenhof wel heel veel stappen over als hij uiteindelijk plompverloren tot de conclusie komt dat Enschede in 1885 de Nederlands voetbalprimeur had. Deze historische onzorgvuldigheid weerhoudt voetbalgeschiedschrijver Matty Verkamman er niet van om er in het jubileumboek van FC Twente er nog een schepje bovenop te doen. Hij stelt dat Van den Nieuwenhof Muliers verhalen “eindelijk” eens kritisch tegen het licht houdt en “overtuigende bewijzen heeft gevonden voor de stelling dat Jan Bernard van Heek als eerste (…) voetbal in Nederland laat spelen”.
Beide constateringen van Verkamman zijn voor een schrijver met zijn staat van dienst behoorlijk potsierlijk. Ten eerste zet C. Miermans in zijn standaardwerk “Voetbal in Nederland” in 1955 als eerste al duidelijke vraagtekens bij Mulier’s verhaal. En in 2003, negen jaar voor Van den Nieuwenhof legt sporthistoricus Nico van Horn al haarfijn de ongerijmdheden in de vastgelegde ontstaansgeschiedenis van HFC vast. Ten tweede is er geen enkel bewijs, laat staan overtuigend bewijs, dat Van Heek de eerste was die de voetbal naar Nederland bracht en dat er in andere plaatsen niet daarvoor al is gevoetbald.
Hoewel de zoektocht naar de allereerste plek waar werd gevoetbald begrijpelijk is, zullen we toch echt moeten accepteren dat deze queeste bij voorbaat kansloos is. Wat Van den Nieuwenhof, zijn volgelingen en FC Twente ook beweren. Voetbalactiviteiten ontstonden in de jaren tachtig van de negentiende eeuw vrijwel altijd vanuit bestaande cricketclubs. Cricket als de zomersport, waarna voetbal er later in de wintermaanden bij werd gedaan. De meeste van die verenigingen hadden vaak nog nauwelijks een serieuze organisatiegraad en waren jongensclubs, tieners dus, met vaak niet meer dan enkele tientallen leden. Notulen en jaarverslagen zijn schaars en de kranten schreven er helemaal nog niet over.
Dat geldt voor vrijwel alle pioniersclubs: voor HFC, HVV uit Den Haag, het Roterdamse Concordia en Olympia, maar ook voor de eerste clubs uit Wageningen of Nijmegen. Daarop is slechts één uitzondering: de Enschedese Football Club. Met dank aan Ko van Deinse, die als één van die spelers van het eerste uur die eerste schermutselingen op landgoed Het Amelink voor het nageslacht heeft vastgelegd, maar ook met dank aan Dagblad Tubantia en het Britse (!) “Cricket & Football Field” die schreven over een demonstratiewedstrijd van EFC in september 1885.
Het is daarmee de eerste in officiële bronnen vastgelegde voetbalactiviteit in Nederland. Dat staat wel buiten kijf. De eerste onderlinge wedstrijden die opduiken in Nederlandse kranten volgen pas in het najaar van 1886. Het lijkt erop dat dit voor Van den Nieuwenhof het bewijs is dat het dus de eerste voetbalactiviteit in Nederland is geweest. Maar dat is gissen, hij legt namelijk verder niet uit hoe hij tot zijn conclusie komt. Sterker nog, eerder in hetzelfde artikel spreekt hij zichzelf tegen als hij opmerkt dat het Amsterdamse Sport vanaf het voorjaar van 1885 (voor de oprichting van EFC dus) de naam cricket- en footballclub hanteert.
Was Enschede dan dus niet de eerste? Waarschijnlijk niet, maar we kunnen het simpelweg niet met zoveel stelligheid beweren. En eigenlijk maakt dat ook niet zoveel uit, want als iets duidelijk is over de oerperiode van het voetbal in Nederland is het juist dat er heel veel “bakermatten” waren in het land. Overal waar jongelui van goede komaf als student of voor hun werk (zoals Van Heek) een tijd in Engeland verbleven, kwamen zij met voetbal en cricketbat terug naar Nederland. Vanuit onder meer Haarlem, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Delft, Nijmegen, Deventer, Wageningen en dus ook vanuit Enschede verspreidden zij de sport verder over hun eigen regio, totdat de olievlek het hele land had overspoeld. En waar dan precies de allereerste trap tegen een bal werd gegeven doet er dus eigenlijk niet zoveel toe.
Enkele aanwijzingen dat er voor midden 1885 buiten Enschede al werd gevoetbald:
– De sportalmanakken die vanaf 1886 verschenen. In de eerste editie van januari 1886 zijn de cricket-, voetbal en tennisclubs onder één hoofdstuk opgenomen. In de almanak van 1886 zijn twee “cricket en footballclubs” opgenomen: Sport uit Amsterdam en Volharding uit Haarlem (beiden opgericht in 1882). Deze clubs voetbalden dus in ieder geval al in de winter van 1885/1886. PW en EFC ontbreken in die eerste editie overigens, HFC verschijnt pas in 1890 voor het eerst in de almanak (met als oprichtingsdatum 1881 (!))
– Daniël Rewijk, die promoveerde op de biografe van Pim Mulier, heeft aangetoond dat cricketclub Rood en Wit (er is een theorie de stelt dat HFC uit deze cricketclub is ontstaan) in het najaar van 1884 lijsten liet rondgaan, waarin leden zich konden inschrijven voor voetbalactiviteiten.
Advertentie uit Het Nieuws van den Dag, 16 juni 1882
– In zijn boek “Voetbal en Athletiek” uit 1894 benoemt Mulier voor het eerst het jaar 1879 als oprichtingsdatum van HFC. In 1895 viert de club het 15-jarig bestaan. Als de club daadwerkelijk pas veel later (na 1885) zou zijn opgericht, is het zeer aannemelijk dat dit tot protesten had geleid bij de andere clubs die de stad inmiddels rijk was.
– Een van de belangrijkste argumenten voor Van den Nieuwenhof om de oprichting van HFC na 1885 te dateren is het feit dat de winkel waar Mulier zijn eerste (rugby)bal kocht pas in 1886 werd geopend. Hij ziet daarbij echter over het hoofd dat dit om de opening van een nieuw filiaal ging. Al in 1882 adverteerde winkelier De Gruyter met de verkoop van sportartikelen. Daar kan maar zo een rugbybal bij hebben gezeten.
Laat een reactie achter